Metaanalizy badań sprawdzających skuteczność terapii zabawą
Systematyczne przeglądy pozwalają w sposób uporządkowany zebrać dużą ilość badań dotyczących konkretnego zagadnienia. Metaanaliza jest metodą ugruntowaną statystycznie. Zbiór danych to wspomniana znacząca liczba badań spełniających podstawowe kryteria: rzetelności, trafności, odpowiednio dobranej próby, właściwej procedury oraz inne. Duża ilość badań pozwala na formułowanie ogólnych wniosków z większym prawdopodobieństwem. Metaanaliza jest określana jako odrębne, samodzielne badanie, w którym oblicza się współczynnik wielkości efektu danego zjawiska (np. efektywności terapii zabawą). Dla orientacji wielkości efektu można określić używając współczynnika korelacji Pearsona następująco:
| Wielkość efektu | r |
|---|---|
| Mała | 0,10 |
| Średnia | 0,30 |
| Duża | 0,50 |
W badaniach psychologicznych i społecznych współczynniki korelacji stosunkowo rzadko osiągają górne granice. Obecnie dokonano czterech metaanaliz sprawdzających skuteczność terapii zabawą. Wszystkie cztery ukazują istotne statystycznie wyniki, a dobrana metoda maksymalizuje ilość osób badanych. Metaanaliza niestety łatwo pozbawia wniosków precyzyjności, ale właśnie dlatego, że służy uogólnieniom odwołując się między innymi do prawa wielkich liczb (im większa próba tym z większym prawdopodobieństwem możemy przewidywać jakąś zależność statystyczną). Oczywiście trudno jest kontrolować jednolitość grup osób badanych stosując ten typ badania, ale istnieją narzędzia statystyczne pozwalające badaczom uwzględniać i tę charakterystykę. Tak samo badania takie uogólniają wyniki badań analizujących różne modele w pracy terapii zabawą. A jednak Linn i Bratton (2015) poddają ocenie wyłącznie model terapii zabawą skoncentrowanej na dziecku (Child-Centered Play Therapy, CCPT), co pozwala sprecyzować zakres i charakter interwencji.
| Wielkość efektu | Leblanc & Ritchie (2001) |
| Ilość badań | 42 |
| Zakres dat zebranych do publikacji | 1947-1996 |
| Średnia wieku dzieci | 7,8 |
| Liczba osób badanych | nie odnotowano |
| Współczynnik wielkości obiektu | 0,66 |
| Wielkość efektu | Bratton et al. (2005) |
| Ilość badań | 93 |
| Zakres dat zebranych do publikacji | 1953-200 |
| Średnia wieku dzieci | 7 |
| Liczba osób badanych | 3248 |
| Współczynnik wielkości obiektu | 0,80 |
| Wielkość efektu | Lin & Bratton (2015) |
| Ilość badań | 52 |
| Zakres dat zebranych do publikacji | 1995-2010 |
| Średnia wieku dzieci | 6,7 |
| Liczba osób badanych | 1848 |
| Współczynnik wielkości obiektu | 0,47 |
| Wielkość efektu | Ray et al. (2015) |
| Ilość badań | 23 |
| Zakres dat zebranych do publikacji | 1975-2011 |
| Średnia wieku dzieci | Zakres: 4-13 |
| Liczba osób badanych | 1106 |
| Współczynnik wielkości obiektu | 0,21-0,38 |
Poniżej, dla przejrzystości, umieszczono zestawienie obszarów, w których efektywność terapii zabawą okazała się największa dla danego badania.
| Metaanaliza | Efektywność w obszarach |
|---|---|
| Leblanc & Ritchie (2001) | Przystosowanie emocjonalne i społeczne, przystosowanie rodzinne, wyniki szkolne, reakcja na sytuacje traumatyczne, problemy behawioralne |
| Bratton et al. (2005) | Problemy behawioralne, przystosowanie społeczne, samoświadomość, wyniki szkolne, poczcie własnej skuteczności, inne |
| Lin & Bratton (2015) | Trudne zachowania eksternalizacyjne i internalizacyjne, poczucie własnej skuteczności, stres związany z relacja opiekun-dziecko |
| Ray et al. (2015) | Trudne zachowania eksternalizacyjne i internalizacyjne, poczucie własnej skuteczności, wyniki szkolne, inne |
Wpływ zaangażowania rodziców w terapię został uwzględniony w trzech z czterech badań i okazał się istotną zmienną zwiększającą ogólny efekt terapii zabawą. Wpływ istotny statystycznie został oznaczony symbolem „*”.
| Metaanaliza | Leblanc & Ritchie (2001) |
| Pełne zaangażowanie rodzica | 0,89* |
| Częściowe zaangażowanie rodzica lub brak zaangażowania rodzica | 0,56 |
| Metaanaliza | Bratton et al. (2005) |
| Pełne zaangażowanie rodzica | 1,15* |
| Częściowe zaangażowanie rodzica lub brak zaangażowania rodzica | 0,72 |
| Metaanaliza | Lin & Bratton (2015) |
| Pełne zaangażowanie rodzica | 0,59* |
| Częściowe zaangażowanie rodzica lub brak zaangażowania rodzica | 0,33 |
Podsumowując, metaanaliza badań dotyczący efektywności terapii zabawą pozwoliła jednoznacznie stwierdzić ogólny istotny wpływ tej formy terapii na dzieci między innymi w zakresie:
- Poczucia własnej skuteczności,
- Trudnych zachowań eksternalizacyjnych i internalizacyjnych
- Stresu związanego z relacją opiekun-dziecko
- Samoświadomości
- Problemów behawioralnych
- Przystosowania: społecznego, emocjonalnego, rodzinnego
- Reakcji na sytuacje traumatyczne
Dodatkowe znaczące dla skuteczności terapii zabawą okazało się pełne, wyraźne zaangażowanie rodzica w proces terapeutyczny. Wyniki te świadczą o ugruntowaniu naukowym terapii zabawą.
Literatura:
Bratton, S., Ray, D., Rhine, T., & Jones, L. (2005). The efficacy of play therapy with children: A meta-analytic review of treatment outcomes. Professional Psychology: Research and Practice, 36(4), 367-390. doi:10.1037/0735-7028.36.4.376
LeBlanc, M., & Ritchie, M. (2001). A meta-analysis of play therapy outcomes. Counseling Psychology Quarterly, 14, 149-163. doi:10.1080/09515070110059142
Lin, Y., & Bratton, S. C. (2015). A meta-analytic review of child-centered play therapy approaches. Journal of Counseling and Development, 93(1), 45-58. doi: 10.1002/j.1556-6676.2015.00180.x
Lipsey, M. W., & Wilson, D. B. (2001). Practical meta-analysis. Thousand Oaks, CA: Sage.
Ray, D. C., Armstrong, S. A., Balkin, R. S., & Jayne, K. M. (2015). Child-centered play therapy in the schools: Review and meta-analysis. Psychology in the Schools, 52(2), 107-123. doi: 10.1002/pits.21798
Whiston, S. C., & Li, P. (2011). Meta-analysis: A systematic method for synthesizing counseling research. Journal of Counseling and Development, 89(3), 273-281.
Mateusz Kolaszkiewicz